نویسنده: دکتر امین گلستانی، پژوهشگر و مدرس علوم استراتژي فناوري اطلاعات
فضای مجازی سایبر در کنار فضای واقعی زندگی چنان در حال رشد و ترقی است که فراتر از مادیات، پا به عرصه معنویات نیز گذاشته است. تقریباً در این فضا هر نوع فعالیت و نگرشی به چشم می‌خورد تاجائیکه اغلب اصول و قواعد دنیای واقعی را شبیه‌سازی نموده است. شخصیت‌پردازی و هویت‌سازی، موضوعی است که امروزه در فضای سایبر بیشتر موردتوجه قرارگرفته است. افراد تمایل دارند در این فضای ناملموس برای خود هویتی قابل‌لمس و مشهود بسازند، البته گاهی این هویت‌سازی با واقعیت تفاوتی بنیادی دارد. آواتاریسم و ترویج آواتار یکی از این مصادیق است که گاهی می‌تواند تغییرات جدی را نظام‌های ذهنی اجتماع ایجاد نماید. این واژه که از اصول خداشناسی آئین هندو به دنیای سایبر آمده است به معنای تجلی یافتن روح در کالبد انسان و تجسد مادی ناشی از هبوط از آسمان به زمین ایزدان هندو است. در تعریف عمومی نیز کلمه آواتار به مفهوم حلول خداوند در قالب انسانی و تجسم عامل الهی می‌باشد. درحقیقت کاربران شبکه‌های اجتماعی و یا وب علاقه دارند برای معرفی خود از شمایل دوبعدی یا سه‌بعدی استفاده کنند. این تصاویر می‌تواند عکس واقعی، آیکون، تصویر مجازی، شکلک، صورتک و یا حتی یک لوگو باشد که به معرفی کاربر در این فضا می‌پردازد. آواتارها به‌عنوان اعضای جامعه مجازی آینده، می‌توانند ویژگی‌های متفاوتی از انسان را در فضایی متفاوت رقم بزنند و به‌نحوی با حلول شخصیت افراد در تصاویر، ایجاد هم‌زادپنداری کنند. همان‌طور که در فیلم علمی، تخیلی، سه‌بعدی آواتار به نویسندگی و کارگردانی جیمز کامرون در سال ۲۰۰۹ ملاحظه می‌گردد، زندگی در سامانه ستاره‌ای آلفا قنطورس سال ۲۱۵۴ در فضای شگفت‌انگیزی از زندگی فرازمینی در بین موجوداتی شبیه به انسان به نام ناوی با رشته‌های نورانی عجیب و بدن‌های تقویت‌شده با الیاف کربن به تصویر کشیده شده و این شخصیت‌پردازی و مرزشکنی توانسته با اقبال عمومی مواجه شده و فروش بالای دو میلیارد دلار را برای این فیلم و این طرز تفکر رقم بزند که همین سند، خود نشان‌گر علاقه وافر انسان خاکی برای ورود به عرصه‌های لایتناهی و قلمروهای آزاد است. حال‌اینکه دنیای سایبر این امکان را مهیا ساخته تا افراد بتوانند فراسوی مرزها و قلمروهای فیزیکی برای خود هویت و شخصیت جدیدی خلق نمایند. کاربران تمایل دارند همچون شخصیت‌های آواتار در فضاهای مجازی ظاهر شوند و با ارائه یک تصویر قابل‌فهم بجای یک نام کاربری، مواردی را از هویت خود به سایر مخاطبین القاء نمایند. با این معرفی اگر بخواهیم واژه آواتار را در یک عبارت جامع معرفی کنیم باید بگوییم هر تصویری که قادر است متجلی یک روح و شخصیت از افراد در اذهان سایرین باشد آواتار نام دارد.
همان‌طور که بازاریابان با استفاده از فنون تجاری و شناخت بازار نسبت به طراحی و معرفی یک برند یا لوگوی تجاری به خدمات یا محصولات خود هویت، اعتبار و ارزش می‌دهند، کاربران نیز می‌توانند با طراحی یک آواتار در دنیای مجازی در اذهان مخاطبین تصویری زنده از خود بسازند که این موضوع فرای مزایای فنی مانند تسهیل در برقراری ارتباطات، دسترس‌پذیری و لینک‌سازی‌های سریع می‌تواند آبستن معضلاتی باشد. یکی از این موارد شخصیت‌پردازی‌های خلاف واقع و اختلال در روحیه افراد است که ممکن است ضمن گمراه ساختن مخاطبین، در کنش‌های تفکری و ابعاد شخصیتی کاربر مشکلاتی را به همراه داشته باشد. جالب است بدانید آواتارها به شکل عروسک‌های سیلیکونی و ظاهری بسیار شبیه به انسان، البته با دم و گوش‌های بلند به قیمت دو هزار دلار توسط کمپانی اسپانیایی Babyclon از فضای مجازی پا به دنیای انسان‌ها گذاشته‌اند.
واژه آواتار که از دهه ۹۰ میلادی در نوشته‌های فیزیکی و مجازی به چشم می‌خورد در حقیقت معرف یک نماد از هویت فرد است، نمادی که می‌تواند اصول اخلاقی، اعتقادی، سلایق، تمایلات متعدد و حتی نکات ریز روان‌شناسانه‌ای را به دیگران منتقل نماید حال اینکه متاسفانه بعضی از آواتارهای طراحی‌شده، نشان از ساختارهای بسیار خطرناک شخصیتی و روانی از نمایندگان حقیقی خود دارند.
تالارهای گفتگو، شبکه‌های اجتماعی، فروم‌ها، چت‌ها، وبلاگ‌ها، میکروبلاگ‌ها، انجمن‌ها، بازی‌های کامپیوتری، پیام‌رسان‌ها و سایر فضاها مملو از انواع آواتارها با ابعاد و پیام‌های القایی مختلف هستند، برخی از این آواتارها انتقال‌دهنده سبک و سیاق خاص، بعضی دیگر مناسبتی یا گاهی نمایانگر یک حالت روحی هستند که آنچه برای سلامت بشر اهمیت دارد حفظ و حراست خود از ابهام‌گرایی، پوچ‌انگاری و انقلاب‌های مخرب روحی معنوی است که در غیراین‌صورت، نتیجه آن شکستن حرمت‌ها، حریم‌ها، دست‌کاری نظام ارزشی و جایگزینی رذایل بجای فضایل اخلاقی خواهد بود.
برای تاکید اهمیت این موضوع باید به نکته‌ای اشاره کرد که شاید باورش کمی سخت باشد. آواتاردرمانی در روان‌شناسی روشی است علمی برای درمان توهمات شنیداری و اعتمادبه‌نفس بیماران اسکیزوفرنی. در این روش، بیماران با استفاده از یک برنامه رایانه‌ای، چهره‌ای می‌سازند و برای تطابق آن با صداهایی که در سر می‌شنوند، به ضخیم کردن ابروها، سرخ کردن گونه‌ها، بازسازی چهره آواتار و حتی تغییر نژاد آن می‌پردازند. درمانگر در اتاق دیگری از طریق آواتار با بیمار صحبت می‌کند و از یک نرم‌افزار برای تغییر در فرکانس صدای بیمار به‌منظور تطابق با آنچه بیمار در سرش می‌شنود، استفاده می‌کند. آواتاردرمانی در فیزیوتراپی نیز برای کمک به بیماران دارای اختلالات حرکتی کاربرد فراوان دارد. آواتارتراپی‌ها شاید کمی ترسناک و عجیب به نظر رسند اما سند محکمی بر قدرت نفوذ آواتارها در مغز، ذهن، شخصیت و اعتماد نفس انسان محسوب می‌شوند
