دکتر امین گلستانی
پژوهشگر و مدرس حوزه استراتژي فناوري اطلاعات
———————————————————————————–
افزونگی داده‌ها و انباشت اطلاعات در انواع شبکه‌های اطلاعاتی موجب گردیده تا جستجوگران و کاوشگران حرفه‌ای، فرصت فوق‌العاده‌ای را در کسب امتیاز رقابتی پیدا کنند. یکی از بزرگترین این جستجوگرها، گوگل است که قدمتی بیست ساله دارد اما در این مدتِ نه چندان طولانی توانسته سهم بسیار بزرگی از بازار جهانی را کسب و سطح قابل قبولی از رضایتمندی و محبوبیت را از آنِ خود سازد بطوریکه بیش از ۸۰ درصد کل جستجوهای اینترنتی در گوگل انجام می‌شود. این جستجوگر با استفاده از شیوه‌های مختلفی می‌تواند کاوش‌های خود را نزدیک به اهداف ذهنی کاربران انجام دهد و برای این کار، سازوکارهای جالبی اتخاذ نموده است تا در کوتاهترین زمان ممکن، یافته‌های مورد نظر کاربران را پیشنهاد دهد که البته همین مزیت، کمی نگران‌کننده به نظر می‌رسد چراکه به اعتقاد برخی، گوگل با اسکن سیستم و گوشی‌ها در حریم شخصی کاربران سرک می‌کشد. حال با ذکر چند موضوع می‌توان به این مهم پرداخت. همانطور که می‌دانید ۹۹ درصد درآمد گوگل از تبلیغات است و هرکلیک، قیمتی معادل یک تا ده دلار دارد لذا گوگل بابت هر جستجو، ۱۲ سنت درآمد دارد و از کلیک روی آگهی‌ها نیز ۶۲ سنت سود می‌کند بنابراین به طور متوسط درآمد گوگل از هر کاربر ۷ دلار است. حال تصور کنید چه سناریوهایی می‌تواند پشت هشت میلیارد صفحه قابل جستجوی گوگل نهان گردیده باشد.
این اعداد نشان از اهمیت عملکرد موتور جستجوگر گوگل دارد. گوگل با بررسی تاریخچه جستجوها می‌تواند بازه‌ای را برای هر کاربر تعریف کند و موضوعات مرتبط با گوناگونی کاوش‌های او را بیابد. در نظر گرفتن زبان، جنسیت، علاقمندی‌ها، مکان و سن افراد برای گوگل بسیار حائز اهمیت است و برای ارائه مطالب مربوط می‌بایست این حداقل اطلاعات را از کاربران بدست آورد. این اطلاعات بطور متداول از طریق ثبت نام کاربران در پست الکترونیک Gmail یا سایر برنامه‌های تحت پوشش گوگل به سادگی در دسترس است. اما فوران اطلاعات شخصی زمانی رخ می‌دهد که کاربران از سیستم‌عامل‌های تحت پشتیبانی گوگل، گوگل نیوز، گوگل بوک، مترجم گوگل، گوگل پلاس، گوگل ارث، عینک‌های هوشمند گوگل، نقشه و مسیریاب‌های گوگل، فضاهای ذخیره‌ساز مجازی گوگل و… بصورت توأمان استفاده می‌کنند و در واقع با اختیار خویش، بستر نگهداری اطلاعات شخصی و حریم خصوصی خود را بر پایه گوگل بنا می‌نمایند. بنابراین اطلاعاتی همچون: نام، IP، مکان‌های جغرافیایی محل زندگی و کار، اثرانگشت، اطلاعات اقوام و خویشاوندان، رمزهای عبور، مکاتبات و پست‌های الکترونیک، عکس و تصویر، صدا و بسیاری دیگر از اطلاعات شخصی کاربران در اختیار شرکتی است که اهداف و روابط شناخته شده‌ای ندارد. مجله MIT Technology Review با مطالعه بر روی تحقیقات اخیر محققان دانشگاه پرینستون اعلام نمود که سرویس Google Analytics توانایی آنالیز و ارزیابی ترافیک حدود ۷۰ درصد از میلیون‌ها سایت اینترنتی را دارد و این در حالی است که تقریبا ۵۰ درصد از این وب سایت‌ها از طریق سرویس تبلیغاتی Google Double Click پیدا شده‌اند. کشف هزاران برنامه مخرب در گوگل پلی نیز به گزارش کسپراسکی آنلاین از طرف دیگر موجب نگرانی مضاعف خواهد بود. امروزه روش‌های نوین داده کاوی و طراحی پایگاه‌های هوشمند که از متدهای هوش مصنوعی و آنتولوژی بهره می‌برند با تحلیلی ساده قادرند تا از این اطلاعات انبوه و Big Data نتایجی فوق تصور حتی در سطوح ملی و بین‌المللی بدست آورند و این موارد، من‌جمله درآمدهای نامشهود و کلان چنین ابّرجستجوگرانی است که به‌راحتی می‌تواند از سرویس‌های جاسوسی و مخفی و حتی دولت‌ها بدست آید. نمونه این مسائل بارها در عرصه بین‌الملل مطرح شد و اتهام سوء‌استفاده از اطلاعات یا سرقت اطلاعات محرمانه به گوگل نسبت داده شد اما نه تنها همواره نتیجه پیگیری چنین پرونده‌هایی از نظر عموم پنهان ماند بلکه حمله سایبری سال ۲۰۱۰ به شبکه گوگل نیز بهانه و توجیه محکمی بود تا گوگل تحت پوشش حفظ امنیت خود، قراردادی را با آژانس امنیت ملی آمریکا منعقد و به همکاری و تعامل خود با این سرویس امنیتی، وجاهت رسمی و علنی بدهد.
ساختار شبکه گوگل متشکل از تعداد زیادی Data Center پیشرفته و خاص است که ضمن گستردگی در نقاط مختلف جغرافیایی با تجهیزات غول‌آسایی خنک و حفاظت می‌شوند. بنابراین نحوه نگاشت و انباشت داده‌ها و مسیردهی آنها با عرف عمومی فناوری اطلاعات متفاوت می‌باشد، ویژگی‌های خاصی در طراحی شبکه داخلی گوگل بکار رفته است حتی Rack های گوگل متفاوت هستند و سرعت انتقال اطلاعات در شبکه داخلی آن تا ۲۰۰ هزار مرتبه سریعتر از اینترنت‌های خانگی است و در تمام نقاط شبکه، نوآوری و خلاقیت مشهود است. لذا این پیچیدگی‌ها از طرفی جالب و از طرفی ترسناک تلقی می‌گردد چراکه این ابهامات و پیچیدگی‌ها در تمام بدنه فنی و غیر فنی گوگل از قبیل: مراودات، احصاء اطلاعات، رمزنگاری‌ها، نگهداری نسخ پشتیبان، بازارسازی‌ها، استفاده از مرز و شکاف‌های قانونی، همکاری با آژانس‌های امنیتی، نیازسازی‌ها، ارتباط با قدرت‌های جهانی نیز جاری و ساری شده است. حال اینکه گوگل تلاش دارد تا از توان نوآورانه خود در سایر عرصه‌های دیگر مانند ساخت اتومبیل، هواپیمای بدون سرنشین، تصویربرداری ماهواره‌ای و غیره نیز استفاده‌های خاص نماید نیز مزید نگرانی است.
با مطالعه مطالب فوق و درک عمق توان علمی گوگل در احصاء اطلاعات کاربران، رهگیری و پایش آن و نهایتا تحلیل و ارزیابی اطلاعات، می‌توان دریافت که استفاده از سرویس‌های عمومی گوگل برای مقاصد خاص و حرفه‌ای مانند کسب و کار، انجام تبادلات مالی و به امانت سپردن اطلاعات شخصی، کمی ساده‌انگارانه و خارج از چارچوب‌های امنیتی است.
