دكتر امين گلستاني
مقدمه
چندسالي است كه فناوري اطلاعات و ارتباطات در اكثر شاخه‌هاي زندگي بشر ريشه كرده و اذهان را به سمت و سوي دنياها و هويت‌هاي ديجيتالي سوق داده است و اين درحالي است كه زمانيكه اولين كامپيوتر به دست بشر ساخته شد انتظار مي‌رفت فقط كمتر از پنج عدد از آن در دنيا به فروش برسد اما امروزه كمتر مكاني را مي‌شناسيم كه بدون بكارگيري از سيستم‌هاي اطلاعاتي و كامپيوترها به انجام امور خود بپردازند و حجم داده‌ها در جهان تا سه سال آينده به بيش از ۴۴ تريليون گيگابايت خواهد رسيد. رشد و افزايش سرعت نفوذ فناوري اطلاعات و دنياي ديجيتال در كسب و كارها آنقدر زياد است كه تقريبا زندگي بشر را بخود وابسته ساخته است و از حالت يك ابزار ساده براي انجام كارها به شكل يك ديدگاه و رويكرد غالب در كسب موفقيت و پيش‌برد اهداف درآمده است كه البته اين توسعه و نفوذ هيچگاه متوقف نمانده است و در عصر حاضر پديده‌اي در حال وقوع است كه مي‌تواند اولوبت‌ها و الگوهاي متداول زندگي و كسب و كارها را به كلي تغيير دهد و محققان و پايش‌گران حوزه ديجيتال، اين پديده را دگرديسي ديجيتال يا DX ناميده‌اند كه بدنبال پيشرفت ديجيتال، IQ مصنوعي، فناوري پوشيدني، اينترنت اشياء، وب بصري و واقعيت مجازي را در اولويت پيشرفت قرار خواهد داد.
عوامل بروز دگرديسي
كلمه دگرديسي معنايي از كلمه انگليسي Transformation است و به‌مفهوم تغييري متحولانه، تغيير شكلي آشكار، تازه‌سازي و القاء‌كنندة يك دگرگوني است. برهمين اساس اين واژه با كلمات تغيير، تعويض، تغيير شكل و غيره متفاوت است چراكه عمق تغييرات به گونه‌ايي است كه حتي مي‌تواند ساختارها و الگوهاي تركيبي اصلي را نيز تحت پوشش خود قرار دهد، بنابراين فقط وقتي از اين واژه استفاده مي‌شود كه يك سري تغييرات بنيادين و اساسي مد نظر قرار گرفته شود.
عموماٌ عواملي موجب بروز دگرديسي‌ها مي‌شود و هيچگاه اين تحولات شگفت‌انگيز بدون دليل پديد نمي‌آيند. بطور نمونه عوامل طبيعي مانند آب و هوا ويا حتي تغييرات زيست‌گاهي مي‌توانند موجب دگرديسي‌هاي حشرات و جانوران شوند تا آنها براي ادامه حيات خود در محيط جديد بازسازي شوند و چنانچه نتوانند با اين تغييرات محيطي كنار آيند و ويژگي‌هاي خود را مطابق با شرايط كنند، قطعا از بين خواهند رفت. دنياي فناوري اطلاعات و ديجيتال نيز كه همواره در حكم بستر و طبيعتي براي تولد، رشد، بلوغ و مرگ بسياري از خدمات، الگوها و رويكردها بوده است، از اين قانون عمومي و اساسي طبيعت، مجزا نيست. همانطور كه بسياري از خدمات و كسب و كارها با ظهور عصر ديجيتال از بين رفتند، بسياري ديگر از خدمات، جايگزين آنها شدند و تاثيري مستقيم را در كيفيت و كميت زندگي بشر تحميل نمودند. اخيرا نيز اقدامات شركت‌هاي نوظهور استارتاپ، دركنار ايده‌هاي خلاقانه شركت‌هاي پيشرو در عرصه ديجيتال، شرايط طبيعت ديجيتالي را متحول ساخته و شرايط را براي بروز پديده دگرديسي ديجيتال با افزايش سطح دانش ديجيتال ميسر كرده است. در اين نوشته در حد امكان سعي مي‌كنيم به چند عامل مهم در بروز پديده دگرديسي ديجيتال اشاره كنيم:
- استارتاپ‌ها:
روزگاري تصور مي‌شد كه براي داشتن يك كسب و كار موفق، حتما بايد نيروهاي انساني زيادي را استخدام و دفاتر و ساختمان‌هايي را به اين منظور مجهز كرد، اما موفقيت‌هاي شركت‌هاي دانش محور كوچك نشان داد كه نه تنها مي‌توان با سطح بالايي از دانش به حداكثر بهره‌وري دست يافت، بلكه مي‌توان ساز و كار يك صنعت را نيز متحول ساخت، بر همين اساس استارتاپ‌ها در دنياي ديجيتال شكل گرفتند. آنها با حداكثر دانش فناوري اطلاعات وحداقل استفاده از منابع انساني و دارايي‌هاي ثابت، دست به كارهاي خلاقانة جديد با محوريت فناوري زدند تا جائيكه از استارتاپ‌های موفق جهان می‌توان بهSnapchat با ارزش ۱۶تا ۲۰میلیارد دلار،Airbnb با ارزش ۵/۲۵میلیارد دلار، Uber با ارزش ۲/۴۱ میلیارد دلار و کمپانی چینی تولید تلفن هوشمند شیائومی با ارزش ۴۶ میلیارد دلار اشاره کرد. اخبار و آمار نشان از حمايت دولت‌ها از استارتاپ‌ها دارد بصورتيكه آمريكا و بريتانيا به ترتيب بيشترين تعداد استارتاپ‌هاي جهان را در خود دارند و اين موضوع حاكي از رشد سريع شركت‌هاي نوظهور استارتاپ و سودآوري سريع آنها است.
- اينترنت اشياء:
قاعده اساسي دراينترنت اشياء اين است كه هر شئ كه قابليت كنترل و فرمان را دارا باشد بايد بتواند به اينترنت متصل شود به عبارتي، شما مي‌توانيد با اينترنت اشياء، خانه‌هاي ديجيتالي، اتومبيل خودران، نورپردازي ديجيتالي و بسياري از موارد ديگر را شاهد باشيد. قابليت اينترنت اشياء موجب گرديده تا رويكرد بشر در اداره محيط پيرامون خود كاملا دگرگون شود تا جائيكه از مرزهاي تفكر فراتر رود به افق‌هاي دوردست بيانديشد.
اين فناوري نوين باعث شده تا كشورها خود را ملزم به پذيرش آن كنند و در صورت‌هاي مالي و كلان، سهم قابل توجهي را براي استقرار و استقبال از اينترنت اشياء اختصاص دهند، لذا طي چندسال آينده بايد منتظر اتصال ميلياردها شئ به اينترنت باشيم (به پيش‌بيني مجله Gartner تا سال ۲۰۲۰ بيش از ۲۵ ميليارد شيء به اينترنت متصل خواهند شد) و همين موضوع مي‌تواند زمينه ظهور فناوري‌هاي نوين ديگري در تسريع فرايند دگرديسي ديجيتال باشد.
- سرعت تبادل اطلاعات:
فناوري نسل پنجم ارتباطات مي‌تواند يكي ديگر از نشانه‌هاي افزايش سرعت تبادل اطلاعات در بروز دگرديسي ديجيتالي باشد، تخمين‌هاي علمي شرکت سیسکو نشان می‌دهد که ترافیک دادة سیار در سطح جهان در سال ۲۰۱۸ از مرز ۱۵ اگزابایت در ماه (یعنی ۸/۱ گیگابایت برای هر کاربر در هر ماه) فراتر خواهد رفت، بنابراين بسیاری از رهبران صنعت ارتباطات نظیر نوکیا از هم‌اکنون خود را برای انتقال ۱ گیگابایت داده به ازای هر کاربر در هر روز آماده میکنند.
سرعت بالا در تبادل اطلاعات، همواره آرزوي محققان و توليدكنندگان تجهيزات ديجيتالي بوده است لذا اين سرعت مي‌تواند خود به تنهايي، عاملي در افزايش شتاب فناوري‌هاي ديجيتالي محسوب شود.
- هوشمندي در ديجيتال
همواره هوشمندي در زندگي بشر جايگاه و نقش خاصي داشته است. هرجا كه انسان توانسته از ابزارهاي هوشمند استفاده بيشتري كند، مطمئنا موفق‌تر عمل كرده است، لذا هميشه بشر بدنبال تزريق تدابير هوشمندانه در فناوري‌ها و محصولات فناورانه خود بوده است. براين اساس نيز هوش مصنوعي، هوش تجاري، هوش مسيريابي و انواع ديگري از مصاديق هوشمند در دنياي ديجيتال شكل گرفته است. امروزه متدولوژي‌هاي پايگاه‌هاي دادة هوشمند، مي‌توانند در اسرع فرصت، بهترين جواب‌ها را براي مسائل پيچيده ارائه كنند. سامانه‌هاي تحليل تجارت، مي‌توانند با ارائه بهترين سناريوهاي هوش تجاري، موفقيت را براي سازمان‌ها و بنگاه‌ها به ارمغان بياورند. روترها و مسيرياب‌ها با الگوهاي هوش مسيريابي قادر خواهند بود بهترين و سريع‌ترين مسيرها را در تبادل پكت و داده انتخاب كنند و ترافيك‌ها را به نحوه بهينه مديريت كنند. اين موارد فقط بخشي از تاثيرات هوشمندي در دنياهاي ديجيتال است، حال اينكه در اين دگرديسي قرار است هوشمندي در سطح صفر و يك ديجيتال و بيت‌ها اعمال شود.
فاصله و شكاف ديجيتال
الگوی مسلط و چارچوب فکری و فرهنگی که مجموعه‌ای از قوانين و نظریه‌ها را برای یک گروه یا یک جامعه شکل داده است را پارادايم مي‌نامند. پارادايم‌ها براي كشورهاي مختلف در دنياي ديجيتال بسيار متفاوت است، لذا هر جامعه‌اي مي‌تواند با سطح و عمق درك ويژة خود به دنياي ديجيتال بنگرد و از مزاياي آن بهره‌مند شود. بديهي است كه دنياي ديجيتالي نيز داراي فرهنگ استفاده و بهره‌برداري خاص خود است. لذا هرچه پارادايم نهادينه شدة جوامع در دنياي ديجيتال به فرهنگ ديجيتالي نزديك‌تر باشد امكان تطبيق نيازهاي آن جامعه با قابليت و توانمندي‌هاي دنياي ديجيتال ميسرتر است ولي در غيراين‌صورت احتمال ظهور مفاسد، حواشي و سوء‌استفاده‌ها در اين دنيا، محتمل‌تر خواهد شد. بنابراين ورود هر فناوري به يك جامعه نياز مبرم به فرهنگ‌سازي دارد تا آن جامعه در استفاده صحيح از امكانات فناورانه، آماده‌تر عمل كند. اين موضوع مي‌تواند در ورود محصولاتِ مشهود و محسوسِ جديد به جوامع، كاملا قابل كنترل باشد يعني زمانيكه قرار است خودروهاي تندرو و سريع وارد كشور شوند، متخصصان و فرهنگ‌سازان، اذهان مردم، الگوهاي رانندگي، شرايط نرخ بازار، وضعيت خيابان‌ها و حتي قوانين را براي اين محصول جديد آماده مي‌كنند. هرچند كه اين مورد نيز در برخي از كشورها هرگز صورت نمي‌پذيرد و همواره اين شكاف موجب بروز معضلات زيادي براي اجتماع مي‌شود و گاهي كار به ممنوعيت استفاده از اين محصولات جديد نيز كشيده مي‌شود و به جاي آنكه بستر براي استفاده از قابليت‌هاي جديد فناوري فراهم گردد، به انكار مزاياي آن پرداخته مي‌شود. اين موضوع در دنياي ديجيتال كاملا متفاوت است زيرا اكثر خدمات و امكانات اين حوزه، نامشهود و نامحسوس وارد مي‌شوند و فرهنگ‌سازان و متخصصين مي‌بايست سعي دوچنداني در ارتقاء سطح دانش، آگاهي و فرهنگي جامعه براي استفاده از آن كنند و بدليل اينكه در اكثر جوامع اين مهم به درستي صورت نمي‌پذيرد همواره شاهد ايجاد شكاف‌هاي عظيم ديجيتالي هستيم. جوامعي كه نمي‌توانند سرعت و پهناي باند نه چندان زيادي را مديريت و كنترل كنند چطور انتظار دارند بتوانند افزايش ظرفيت ده‌ها برابري را در سرعت و پهناي باند، اداره و پايش كنند؟ لذا چاره‌اي جز محدوديت و ممنوعيت ندارند و به جاي اينكه با رشد فناوري به توسعه و سازندگي بپردازند، مدام به فناوري‌زدايي و افزايش شكاف ديجيتالي بين خود و جهان مي‌انديشند.
دستاوردهاي دگرديسي ديجيتال
همانطور كه در طبيعت نيز مشاهد مي‌شود، همواره دگرديسي‌ها موجب بروز توانمندي و توسعه سطح عملكرد مي‌شود. مثلا زمانيكه كرم از يك پيله خارج شد ديگر ظاهر و محدوديت‌هاي يك كرم را ندارد بلكه امكان پرواز و بسياري از توانمندي‌هاي ديگر را بدست مي‌آورد. يا زمانيكه پوره سنجاقك از اعماق آب بيرون مي‌آيد، علاوه بر بدست آوردن قدرت پرواز مي‌تواند دامنه عملكرد خود را نيز توسعه دهد. اما نكته‌اي ظريف در هريك از دگرديسي‌ها خودنمايي مي‌كنند و آن نيز مدت تحمل رنج يك دگرديسي است. اين موضوع در دگرديسي ديجيتالي نيز صادق است يعني براي اينكه بتوان همچون پروانه‌اي از پيله خارج شد و به آسمان پركشيد، لازم است تا همانند او به صرف زمان و تحمل سختي‌هاي پيله تن داد. صرف هزينه، تدوين و اجراي طرح‌هاي استراتژيك منطبق با مدل‌هاي مرجع دگرديسي ديجيتال (شكل شماره ۱)، رصد و پايش تغييرات جهان فناوري، برنامه‌ريزي‌هاي توسعه‌اي، پركردن فاصله و شكاف‌هاي ديجيتالي، فرهنگ‌سازي و آماده‌سازي جامعه براي ورود به مرحله دگرديسي، من‌جمله اموري است كه به‌عنوان رنج‌هاي پيله، لازم‌الاجراست و قطعا اين موارد، اموري سهل و پيش پا افتاده نخواهند بود و مطابق با گزارش LiveTiles حدود ۸۸% از شركت‌ها ادعا مي‌كنند كه براي دگرديسي ديجيتالي آمادگي دارند، اما فقط ۲۵% آنها برنامة مدون و قابل فهمي در اين‌خصوص در اختيار دارند.
پس از تحمل رنج‌هاي دگرديسي و آماده بودن براي بهره‌مند شدن از قابليت‌هاي جديد دنياي ديجيتال، مي‌توان منتظر مزاياي اين تحول بود. با انجام كامل فرايندهاي يك دگرديسي شامل: فرموله كردن، تدوين استراتژي، همگرايي، نوآوري و انطباق مي‌توان افزايش ارتباطات ديجيتالي، امكان كنترل و فرمان اشياء، كوتاه و چابك شدن زنجيره خدمات، انقلاب چاپگرهاي سه بعدي، ذخيره‌سازي با DNA، افزايش سرعت، كاهش هزينه‌هاي فناوري اطلاعات، استانداردسازي فرايندها، صرف بهينه منابع طبيعي و اجتماعي، تحقق اهداف كلان مديريت زمان و مهندسي ارزش، را به‌عنوان مهمترين اين دستاوردها به ارمغان آورد
نتيجه‌گيري
در عصري كه فناوري اطلاعات و ارتباطات در حكم اصول دنياي ديجيتال، به‌عنوان محور و ستون كسب و كار و زندگي بشر، صاحب نقش است و بيشتر امور و دارايي‌هاي ما از اين طريق قابل پردازش و كنترل هستند، بايد منتظر تحولي شگرف و بزرگ باشيم و درصورتيكه آماده ورود به اين دگرديسي نباشيم، محكوم به انزواء و يا تحميل بسياري از محدوديت‌ها خواهيم شد. بروز تغييرات بنيادين و اساسي در پايه، چارچوب و ستون‌هاي دنياي ديجيتال مي‌تواند تاثيرات زيادي را بر زندگي و كسب و كار داشته باشد تا جائيكه درصد قابل توجهي از موارد كه با دنياي جديد ديجيتال تطابق ندارند كاملا از چرخه حذف خواهند شد و ازطرفي، فرصت‌هاي فوق‌العاده‌اي براي بروز توانايي و كسب موفقيت براي آنان كه همواره در لبه فناوري حركت مي‌كنند پديد خواهد آمد.
